U Srbiji se tradicionalno od 1991. godine, u trećoj nedelji maja meseca, obeležava Nedelja zdravlja usta i zuba. Ove godine XXXI Nedelja zdravlja usta i zuba se kao i prethodne godine obeležava od 17. do 23. maja pod sloganom „Zdrave navike za zdrave zube”.
Svetska zdravstvena organizacija definiše oralno zdravlje kao „stanje bez hroničnog bola usta i lica, bez malignih bolesti usne duplje i grla, oralnih infekcija i rana, bez oboljenja desni, karijesa, gubitka zuba, kao i bez drugih oboljenja i stanja koji ograničavaju kapacitet osobe da žvaće, grize, smeje se, govori i negativno se odražavaju na psiho-socijalno blagostanje”. Bolesti usta i zuba uzrokuju bol, nelagodnosti, ali mogu dovesti i do ozbiljnih posledica po opšte zdravlje. Zbog zdravstvenih, socijalnih i ekonomskih posledica oboljenja usta i zuba predstavljaju veliki javnozdravstveni problem.
Karijes, periodontalna oboljenja tj. oboljenja desni, oralni karcinomi, oralne manifestacije HIV infekcije i traume usta i zuba spadaju u najčešća oralna oboljenja i stanja, a u velikoj meri ih je moguće prevenirati ili se mogu lečiti u ranoj fazi. Prema procenama Globalne studije opterećenja bolestima iz 2017. godine u svetu skoro 3,5 milijardi ljudi ima neko oralno oboljenje, a više od 530 miliona dece ima karijes mlečnih zuba. Veoma je visoka učestalost oboljenja potpornog aparata zuba, koja su prisutna kod svakog desetog stanovnika u svetu. U velikom broju zemalja sa niskim i srednjim prihodima, sa porastom urbanizacije i promenama u uslovima življenja, učestalost oralnih oboljenja nastavlja da raste.
Rezultati Istraživanja ponašanja u vezi sa zdravljem dece školskog uzrasta u Republici Srbiji 2018. godine pokazali su da naviku svakodnevnog pranja zuba češće od jednom dnevno ima nešto više od dve trećine (70,9%) učenika petih, sedmih razreda osnovne škole i prvih razreda srednje škole, značajno više devojčica nego dečaka (82,6% prema 59,9%).
Istraživanje o oralnom zdravlju dece u Srbiji koje je sprovedeno 2019–2020. godine pokazalo je da u Srbiji 13,4% dece uzrasta 12–36 meseci ima jedan ili više karijesnih mlečnih zuba, kao i da u ovom uzrastu više od polovine dece (52,9%) svakodnevno konzumira slatkiše. Rezultati ovog istraživanja pokazali su i da 50,9% dece uzrasta 36–71 mesec ima karijes ili neku njegovu komplikaciju, kao i da svako peto dete (17,8%) u predškolskom uzrastu ima uočljivu karijesnu leziju na tek izniklom prvom stalnom molaru. U uzrastu 12 godina sve zdrave zube ima 36% dece, a u uzrastu 15 godina 22% dece.
Istraživanje zdravlja stanovništva Srbije 2019. godine pokazuje da 55,3% odraslog stanovništva (15+ godina) u Srbiji procenjuje stanje svojih zuba i usne duplje kao dobro, a 57,8% stanovnika je izjavilo da pere zube više od jednom dnevno. Najveći procenat stanovnika Srbije koji redovno peru zube (75,1%) je među mladima uzrasta od 15 do 24 godine. Rezultati pokazuju i da 16,5% stanovnika uzrasta 25 godina i više ima sve svoje zube, što je povećanje u odnosu na 2013. godinu kada je procenat osoba sa svim svojim zubima u ovoj starosnoj grupi iznosio 8,3%. Dve trećine stanovnika starijih od 15 godina (69,5%) se izjasnilo da ima svog stomatologa. U periodu od 12 meseci koji su prethodili Istraživanju svaki treći stanovnik (39,4%) je posetio stomatologa.
Visokoj učestalosti oralnih oboljenja na globalnom nivou, pored neadekvatnog održavanja oralne higijene na individualnom nivou, u velikoj meri doprinose i nedostatak zaštite fluoridima, kao i neadekvatna pokrivenost stomatološkom zdravstvenom zaštitom na primarnom nivou.
Faktori rizika za nastanak bolesti usta i zuba nisu samo loša oralna higijena već i faktori koji su značajni i za nastanak oboljenja srca i krvnih sudova, malignih oboljenja, dijabetesa, kao što su: nepravilna ishrana sa velikom količinom masti, soli i šećera, upotreba duvanskih proizvoda, štetna upotreba alkohola, fizička neaktivnost, ali i socijalne determinante zdravlja.
Mere zaštite zuba treba sprovoditi tokom čitavog života, počevši i pre nicanja zuba tj. tokom trudnoće. Primena adekvatnih mera u mlađem životnom periodu omogućava unapređenje opšteg i oralnog zdravlja u kasnijem životnom periodu. Stoga se posebna pažnja u planiranju i primeni preventivnih stomatoloških mera posvećuje deci i mladima. Naročito značajna ciljna grupa za preventivni rad su trudnice i deca školskog i predškolskog uzrasta kod kojih se mogu sprovesti skoro sve mere zaštite stalnih i preostalih mlečnih zuba.
Opšte preporuke za očuvanje oralnog zdravlja
Opšte preporuke za očuvanje oralnog zdravlja nisu usmerene samo na značaj održavanja adekvatne higijene i redovnih poseta stomatologu, već obuhvataju i preporuke za smanjenje unosa šećera, a podstiče se i uključivanje poruka o bezbednom fizičkom okruženju, kao i uticaju konzumiranja alkohola i pušenja na oralno zdravlje.
Preporuke za očuvanje oralnog zdravlja su:
- briga o zdravlju usta i zuba deteta od rođenja i prva preventivna poseta dečijem stomatologu u periodu od šestog meseca do navršene prve godine života;
- u zavisnosti od starosti deteta, pranje zuba, pomoć i/ili nadzor nad pranjem zuba deteta od strane roditelja/staratelja uglavnom do desete godine života;
- održavanje adekvatne higijene što podrazumeva redovno pranje zuba ujutru i uveče pred spavanje, kao i posle svakog obroka pastom za zube sa fluorom i korišćenje konca za zube;
- posete stomatologu radi redovne kontrole najmanje jednom u šest meseci ukoliko nije potrebno učestalije zbog lečenja i uklanjanje zubnog kamenca od strane stomatologa;
- vezivanje sigurnosnih pojaseva u vozilu, kao i pravilno korišćenje dečijih auto sedišta;
- izbalansirana ishrana bogata voćem, povrćem i mlečnim proizvodima sa smanjenim unosom šećera (izbegavati unos slatkih gaziranih napitaka i grickalica);
- prestanak pušenja;
- smanjenje ili prestanak konzumiranja alkohola;
- korišćenje zaštitne opreme za sportske aktivnosti (kaciga, štitnik za zube…).
Izvor:
- World Health Organization. Oral health. Dostupno na: https://www.who.int/health-topics/oral-health/#tab=tab_1
- James SL, et al. Global, regional, and national incidence, prevalence, and years lived with disability for 354 diseases and injuries for 195 countries and territories, 1990–2017: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2017. The Lancet. 2018;392(10159):1789- 858
FDI World Dental Federation. Dostupno na: https://www.fdiworlddental.org/
